Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 14, Temmuz 2017,s. 249-251
Efthimia GEORGIADOU-KOUNTOURA, Louisa SINDIKALAURDA, Nai tu 19u Eona sto Didimotiho ke sto Sufli, (19th Century
Orthodox Churches in the Township of Didymoteicho and Soufli,
Eastern Thrace), (İngilizce özet ile), Thessaloniki 2004, 205 Sayfa.
Yılmaz BÜKTEL*
E. Georgiadou-Kountoura ve L. SindikaLaourda tarafından 2004 yılında Selanik’te
yayınlanan bu kitap başlığı itibarıyla Dimetoka
ve Sofulu’daki toplam 5 kiliseyi değerlendiren
Bir Sanat Tarihi veya Mimarlık Tarihi yayını
gibi görülebilir. Aslında bu doğru bir
değerlendirme olsa da eksisi de olan bir
değerlendirmedir. Bu yayın aynı zamanda bir
Tarih kitabı olarak görülmelidir. Çünkü Kitap
Osmanlı Devleti ile Yunan devleti arasında en
gergin ilişkilerin yaşandığı ve sonunda Batı
Trakya’nın da Osmanlı Devleti sınırları dışına
çıkmasıyla sonuçlanan 19. yüzyıla ilişkin geniş bir değerlendirme içerir.
Biz “Edirne Kiliseleri” konulu bir çalışma kapsamında yayını İngilizce
özetiyle değerlendirdik. Esasen 19. yüzyıl Osmanlı – Yunan ilişkileri üzerine
çalışan akademisyenlerin bu çalışmayı Yunanca ana metin üzerinden
değerlendirmesi yararlı olacaktır diye düşünüyoruz. Bu nedenle tanıtım
yazımıza 11 sayfalık İngilizce özet metninden bazı satır başlarını da
eklemeyi uygun gördük.
Esas itibarı ile çalışma hem Edirne, hem de Türkiye sınırına komşu olan
Dimetoka’da üç, Sofulu’daki iki kilisenin tarih içindeki yapılış öykülerini ele
alırken dönemin ortam ve şartlarını da inceler.
a. Dimetoka Aziz Athanasius Kilisesi, 1834
b. Sofulu Aziz Athanasius Kilisesi, 1840-1843
c. Dimetoka Meryemana Kilisesi, 1843
* Yard. Doç. Dr., Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü,
ybuktel@gmail.com
KİTAP İNCELEMESİ
d. Dimetoka Kurtarıcı İsa Kilisesi, 1848
e. Sofulu Aziz Yorgi Kilisesi, 1854 (s. 191)
Kitabın birinci bölümünde 5 kilisenin birbirinden farklı ve benzer yönleri
ele alınmış. Mimarları, yapı dekorasyonları, ressamları hakkında bilinenler
ortaya konulmuş ve yorumlanmıştır.
İkinci bölümde yapının dekorasyonundaki ahşap işleme ve duvar boyama
örnekleri ile ikonaları meydana getiren sanatkarlar üzerinde durulmuştur.
Burada dikkatimizi çeken konu, bugünün Yunanistan Evros ilini ve Edirne
ilini bir bütün olarak düşündüğümüzde sanatkârların çoğunluğunun yörenin
sanatçıları olduğu görülecektir. Dimetoka ve Sofulu’nun adlarının geçtiği
kadar bu sanatkârların memleketi olarak Edirne, Keşan, Enez ve Eceabat
adları da geçer. Sanatkârlarla ilgili bir başka ilginç özellik hemen tamamına
yakınının İstanbul Büyükada’daki Ruhban okulunda eğitim görmüş
olduklarının bilinmesidir. Dahası bunlardan bir bölümü, Ruhban okulunda
almış oldukları eğitimlerini Aynaroz (Mount Athos) manastırlarında
pekiştirmiş aynı zamanda din adamı da olan şahsiyetlerdir.
Üçüncü bölümün büyük kısmı İkon ressamları ve onların eserlerini anlatır
ancak bölümün ortalarına geldiğimizde konunun yönü değişir ve 5 kilisenin
yapıldığı ortam, yapılış nedenleri, işlevleri, Kiliselerle beraber yapılan dini
eğitim verilen okulların gerçekleştirilmesi için olanakların nasıl ve niçin
sağlandığı üzerine bir değerlendirme yapılır:
Türk işgalinin dördüncü döneminin tamamında, şehirler ve kırsal
bölgelerde yer alan kiliseler, kültürel aktivitelerin yapıldığı en iyi ulusal
merkezlerdi. Bu yorumdan kiliselerin, çeşitli ticari birlikler tarafından
ikonlarla donatıldığı sonucunu çıkarmak mümkündür. Yunan devletinin
kurulduğu 1821 yılı sonrasında Balkanlarda yaşayan Yunan halkının 2/3 ü
Türk yönetimi altındaydı. Bu halkın bir bölümü yeni bir bağımsız devlet
kurmaya teşebbüs ederken Osmanlı tabiyetinde kalan bir bölümü de Gülhane
Hatt-ı Hümayunuyla (1839) otonom bölgelerinde ekonomik ve kültürel
girişimlerini arttırma olanağını buldular. İlk olarak imalatçılar ve evde
çalışanlar ön plana çıkarken onları çiftçiler ve mal sahipleri izledi.
Trakya’daki ticari birlikler özellikle İstanbul, Edirne, Filibe, Enez ve Silivri
gibi şehirlerde yani tüm Avrupa Türkiyesinde çok zengin oldular… (s. 198)
Birlik kuruluşları, üyeleri sonradan Kilise otoriteleri tarafından da kabul
edilen üyelerin oluşturduğu bir toplantıda alınan kararla oluşturulan bir
sözleşmeyle idare ediliyordu. Birlik, yetkin bir üstad tarafından yönetilen,
aralarındaki farklılıkların belirgin olduğu yardımcılar, asistanlar ve gönüllü
sanatkarlardan oluşan bir çalışanlar piramidi gibiydi. Üstad olarak seçilen
kişi, Türk otoritelerinden önce Birliğin huzuruna takdim ediliyordu. Baş
üstad ise genellikle komite yaşlıları ile aralarında buralarda çalışan
Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,
Cilt: 7, Sayı: 14, Temmuz 2017,s. 249-251
250
YILMAZ BÜKTEL
öğretmenlerin ve diğer kurucu komite üyelerinin olduğu okulları düzenleyen,
işlevlendiren, finansmanı sağlayan seçilmiş yöneticilerden oluşan bir
topluluk tarafından seçiliyordu. (s. 199)
Bu kiliseleri ve sahip olduğu ikonların estetik yönelimlerini ve favori olan
tarzlarını değişik zamanlarda değişik nedenler belirlemiştir. Bu özellikler
kiliseleri kuşatan birliklerin ekonomik ve sosyal yapılarının gücüyle doğru
orantılıdır. Bu değişik reform faktörleri, Trakya’da Türk işgali altındaki
yaşayan Yunan nüfusun ekonomik yükselişleri ve Avrupa’ya yakınlıkları
nedeniyle oluşmaktadır. Türk İşgali altında iken Kültür ve Eğitim alanında
bu gelişmelerin başarıyla ulaşılmasında, İstanbul’daki Ekümenik
Patrikhanenin koruması altında faaliyetlerini sürdüren yerel kiliselerin
çalışmalarının büyük katkısı olduğu açıktır. (s. 201)
Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,
Cilt: 7, Sayı: 14, Temmuz 2017,s. 249-251
251
GEORGIADOU-KOUNTOURA, Louisa SINDIKALAURDA
4/
5
Oleh
Ramazan AL
